Uwagi wstępne:
W swojej praktyce spotkałem się już kilkukrotnie z sytuacją, gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmawiał przyznania świadczenia przedemerytalnego, błędnie przyjmując, iż łączny okres zatrudnienia wnioskodawcy, po zaliczeniu okresów składkowych i nieskładkowych oraz uzupełniających nie spełnia wymaganego prawem czasu zatrudnienia uprawniającego do wypłaty tego świadczenia.
W przypadku odmownej decyzji ZUS wnioskodawcy przysługuje odwołanie do Sądu Okręgowego właściwego miejscowo według położenia Oddziału ZUS. Odwołanie pozwala na ponowną ocenę wniosku oraz uzupełnienie materiału dowodowego o nowe okoliczności i dowody na ich potwierdzenie, w tym dowody z dokumentów czy zeznań świadków. Oceny tej dokonuje Sąd, rozstrzygając w formie wyroku, od którego przysługuje apelacja do Sądu II instancji.
Zacznijmy jednak od początku.
Kiedy świadczenie przedemerytalne przysługuje?
Sytuacja, z którą mam najczęściej do czynienia w praktyce, to ta opisana w art. 2 ust. 1 pkt 5) ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. - o świadczeniach przedemerytalnych.
Zgodnie z powyższym przepisem prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która m.in. do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn.
Za okres uprawniający do emerytury, o którym mowa w ust. 1 ww. artykułu, uważa się okres ustalony zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z poźn. zm.), zwanej dalej "ustawą o emeryturach i rentach z FUS".
Zgodnie z powyższymi przepisami przy ustalaniu prawa do emerytury i renty (świadczenia przedemerytalnego) i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy składkowe oraz nieskładkowe (art. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Co istotne ustalając czas zatrudnienia, od którego uzależnione jest uzyskanie prawa m.in. do świadczenia przedemerytalnego, uwzględnia się również jak okresy składkowe m.in.:
1) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,
2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,
o ile okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu (art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Przykład:
Wnioskodawczyni– kobieta była zatrudniona u ostatniego pracodawcy przez okres ponad 6 miesięcy. Rozwiązanie z nią stosunku pracy nastąpiło z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia.
Kwestią sporną było ustalenie czy wnioskodawczyni posiada okres zatrudnienia uprawniający do świadczenia przedemerytalnego, wynoszący co najmniej 35 lat.
Oddział ZUS przyjął, na podstawie zebranego materiału dowodowego, że wnioskodawczyni była zatrudniona, z czego 31 lat, 9 miesięcy i 9 dni to okresy składkowe oraz 2 lata, 11 miesięcy i 7 dni to okresy nieskładkowe. Łącznie jest to okres 34 lat, 8 miesięcy i 16 dni. Z racji, iż w.w. okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania świadczenia przedemerytalnego, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu, ZUS zaliczył jedynie 2 miesiące i 2 dni, w czasie których wnioskodawczyni pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców.
Tym samym według decyzji ZUS wnioskodawczyni nie spełniła warunku co najmniej 35 lat zatrudnienia, albowiem zabrakło jej 1 miesiąc i 12 dni pracy.
Od takiej decyzji wnioskodawczyni złożyła odwołanie do Sądu. W trakcie procesu wykazano, iż ZUS niezasadnie pominął okres gdy wnioskodawczyni po ukończeniu przez nią 16 roku życia uczyła się i wykonywała pracę w gospodarstwie rolnym rodziców przez ponad 4 godziny dziennie, a więc co najmniej 1/2 etatu.
W toku sprawy wnioskodawczyni wykazała również, że ZUS wydając decyzję odmowną błędnie pominął, że wnioskodawczyni wykonywała stałą, codzienną pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie wolnym od zajęć szkolnych, w szczególności ferii świątecznych, zimowych a przede wszystkim wakacji. Organ pominął bowiem, iż zwłaszcza w tych okresach praca dzieci powyżej 16 roku życia była wzmożona i pożądana w gospodarstwach rolnych. Wynikało to m.in. z faktu, iż okres wakacji pokrywał się z wieloma pracami w gospodarstwie rolnym: żniwa, sianokosy, zbiór upraw, omłoty zboża.
Podsumowanie:
Powyższa sprawa zakończyła się korzystnym rozstrzygnięciem dla wnioskodawczyni i przyznaniem jej świadczenia przedemerytalnego. Uwzględnienie okresu wykonywania stałej, codziennej pracy wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym rodziców co najmniej 4 godzinny dziennie pozwoliło przyjąć, iż okres zatrudnienia przekracza wymagane 35 lat i tym samym przysługuje jej prawo do świadczenia przedemerytalnego.
Należy zauważyć, iż cytowane wcześniej przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wyjaśniają znaczenia użytego zwrotu "praca w gospodarstwie rolnym". Jego treść, a w szczególności kryteria pozwalające na uznanie, iż czynności wykonywane w gospodarstwie rolnym stanowią pracę w gospodarstwie rolnym określa ukształtowane na jego tle oraz obowiązującego wcześniej analogicznego unormowania zwartego w art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.) orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Zgodnie z ugruntowanym już stanowiskiem Sądu Najwyższego przy ustaleniu prawa do emerytury (świadczenia przedemerytalnego) uwzględnia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczonej przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, także w czasie wakacji szkolnych (por. wyrok SN z dnia 19 grudnia 2000 r., II UKN 155/00; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 kwietnia 2013 r., III AUa 212/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 grudnia 2012 r., III AUa 1423/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 sierpnia 2006 r., III AUa 397/06).
Na zakończenie przypominam, że każda sytuacja ma charakter indywidualny, dlatego jeżeli mają Państwo dodatkowe pytania związane z opisanym zagadnieniem, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Adwokacką Tomasz Waszkiewicz w Białymstoku.
adwokat Tomasz Waszkiewicz